پیش از بیهوشی و عمل جراحی، بررسی وضعیت انعقاد خون (Clotting) بسیار مهم است تا خطر خونریزی کنترل‌نشده کاهش یابد. آزمایش‌های PT، PTT و INR هر کدام بخشی از چرخه انعقاد خون را ارزیابی می‌کنند. مسیر بیرونی انعقاد (Extrinsic) توسط تست PT و INR و مسیر درونی (Intrinsic) توسط تست PTT سنجیده می‌شود. انجام آزمایش های انعقادی قبل از جراحی کمک می‌کند تا اگر اشکالی در لخته‌شدن خون وجود دارد، پیش از وقوع خونریزی جدی شناسایی شود. منابع پزشکی تأکید کرده‌اند که یکی از عوارض مهم حین یا بعد از عمل، خونریزی غیرطبیعی است و اختلال انعقاد کنترل‌نشده می‌تواند به خونریزی تهدیدکننده زندگی منجر شود.
تست PT چیست؟
تست زمان پروترومبین (PT) مدت زمانی است که خون برای لخته شدن از مسیر بیرونی نیاز دارد. در این مسیر عواملی مثل فاکتور VII به همراه فاکتورهای مشترک مسیر (فاکتورهای II یا پروترومبین، V، X) و فیبرینوژن نقش دارند. به عبارت دیگر، PT در درجه اول عملکرد فاکتورهای مسیر extrinsic را اندازه می‌گیرد. اگر هر یک از این فاکتورها در خون کاهش داشته باشند، زمان PT طولانی‌تر می‌شود. برای مثال:
- مسیر بیرونی: فاکتور VII؛
- مسیر مشترک: فاکتورهای II (پروترومبین)، V، X و فیبرینوژن.
طولانی شدن PT معمولاً در شرایط زیر دیده می‌شود:
- کمبود ویتامین K (که برای ساخت فاکتورهای II، VII، IX، X لازم است).
- بیماری‌های شدید کبدی (کبد فاکتورهای انعقادی را می‌سازد؛ کاهش این فاکتورها باعث بالا رفتن PT می‌شود).
- مصرف داروهای ضدانعقاد خوراکی (مانند وارفارین).
در کل، PT بالا (افزایش زمان پروترومبین) نشان‌دهنده کندی لخته‌شدن از مسیر بیرونی است و از جمله هشدارهای مهم قبل از عمل به شمار می‌رود.
تست PTT چیست؟
تست زمان ترومبوپلاستین جزئی فعال‌شده (PTT یا aPTT) کیفیت لخته شدن خون در مسیر درونی انعقاد را می‌سنجد. عوامل اصلی این مسیر فاکتورهای VIII، IX، XI و XII (و به همراه فیبرینوژن) هستند. بنابراین اگر هر یک از این فاکتورها دچار کمبود یا اختلال باشد، زمان PTT طولانی‌تر می‌شود. برای مثال:
- هموفیلی A و B: کمبود فاکتور VIII یا IX باعث طولانی شدن PTT می‌شود.
- مصرف هپارین (ضدعفونی تزریقی که مسیر درونی را مهار می‌کند).
- اختلالات انعقادی ارثی دیگر یا بیماری کبدی (که روی چند فاکتور اثر می‌گذارد).
افزایش PTT به معنی کندی انعقاد در مسیر درونی است. تست PTT معمولاً همراه با PT در ارزیابی عمومی انعقاد به کار می‌رود و در غربالگری قبل از جراحی برای تشخیص بیماران در معرض خونریزی اضافه می‌شود.
تست INR چیست؟
نسبت نرمال‌شده بین‌المللی (INR) در واقع نسخه استانداردشده‌ی PT است. مقدار طبیعی INR در حدود 1 است (برای افراد سالم حدود 0.8–1.2). افزایش INR به معنی طولانی شدن زمان لخته‌شدن است و خطر خونریزی را بالا می‌برد. INR به‌ویژه در بیمارانی که داروی ضدانعقاد خوراکی (مثل وارفارین) مصرف می‌کنند اهمیت دارد: این تست برای تنظیم دوز وارفارین به‌کار می‌رود تا تعادل بین پیشگیری از لخته و عدم خونریزی بیش از حد حفظ شود. به طور خلاصه، INR معیاری استاندارد جهت مانیتورینگ درمان ضدانعقادی است؛ افزایش بیش از حد INR نشان‌دهنده ضعیف شدن لخته‌شدن و بالا رفتن ریسک خونریزی است.
خطرات عدم انجام آزمایش‌های انعقادی قبل از عمل
اگر وضعیت انعقاد خون قبل از عمل بررسی نشود، ممکن است در اتاق عمل یا دوران نقاهت بیمار خونریزی غیرمنتظره و شدید رخ دهد. عدم کشف مشکل انعقادی قبل از عمل می‌تواند منجر به خونریزی کنترل‌نشده در حین یا پس از جراحی شود که جان بیمار را به خطر می‌اندازد. برای مثال:
- یک بیمار درمان‌شده با وارفارین که INR او کنترل نشده است، ممکن است در حین عمل دچار خونریزی شدید شود.
- یک بیمار هموفیلی ناشناخته (کمبود فاکتور VIII یا IX) ممکن است پس از یک عمل ساده دچار خونریزی مکرر در محل برش شود.
- بیمار بیماری کبدی پیشرفته (با فاکتورهای انعقادی بسیار پایین) بدون آزمایش قبلی ممکن است پس از جراحی دچار خونریزی غیرقابل کنترل شود.
این وضعیت‌ها می‌تواند به تزریق فراوان فاکتورهای خونی و خون یا حتی تعویق عمل و عوارض جدی بینجامد. انجام منظم آزمایش‌های PT, PTT و INR قبل از جراحی باعث شناسایی این مشکلات می‌شود و از وقوع خونریزی غیرطبیعی در اتاق عمل جلوگیری می‌کند. در نتیجه، بررسی وضعیت انعقادی بیمار پیش از عمل نقش کلیدی در ایمنی جراحی و کاهش خطرات ناشی از خونریزی شدید دارد.
