احساس غم، خستگی، بی‌انگیزگی و دوری از فعالیت‌های روزمره گاهی به‌عنوان نشانه‌هایی از افسردگی در نظر گرفته می‌شوند. اما نکته مهم اینجاست که همه افسردگی‌ها از روان فرد ناشی نمی‌شوند. در بسیاری از موارد، به‌ویژه در زنان، افسردگی می‌تواند نتیجه اختلال در تعادل هورمون‌های بدن باشد. در این موارد، درمان صرفاً با داروهای ضدافسردگی کافی نیست و ابتدا باید علت هورمونی بررسی و برطرف شود.
در این مقاله به برخی از رایج‌ترین مشکلات هورمونی که می‌توانند باعث بروز علائم افسردگی شوند می‌پردازیم، و آزمایش‌هایی که به تشخیص این نوع افسردگی کمک می‌کنند را معرفی می‌کنیم.
افسردگی هورمونی چیست؟
افسردگی هورمونی نوعی اختلال خلقی است که به دلیل تغییر یا عدم تعادل در سطح هورمون‌های بدن ایجاد می‌شود. این اختلال ممکن است به‌صورت مزمن، یا در دوره‌هایی خاص مانند پیش از قاعدگی، پس از زایمان، یا یائسگی بروز پیدا کند. در چنین شرایطی، منشأ افسردگی بیشتر فیزیولوژیک است تا روانی.
کم‌کاری تیروئید
یکی از شایع‌ترین دلایل جسمی افسردگی، کم‌کاری تیروئید است. در این حالت، بدن هورمون کافی برای تنظیم سوخت‌وساز و عملکرد مغز تولید نمی‌کند. علائمی مانند بی‌حالی، کندی ذهن، احساس سرما، یبوست، خشکی پوست و افزایش وزن می‌تواند همراه افسردگی دیده شود.
آزمایش‌های لازم برای بررسی تیروئید شامل TSH، Free T4 و Free T3 است.
اختلال در هورمون‌های جنسی
تغییر سطح استروژن، پروژسترون یا تستوسترون نیز می‌تواند باعث تغییر خلق‌وخو شود. در زنان، این اتفاق معمولاً پیش از قاعدگی، پس از زایمان یا در دوران یائسگی رخ می‌دهد. در مردان، کاهش سطح تستوسترون با افزایش سن می‌تواند باعث کاهش انرژی، افسردگی و کاهش میل جنسی شود.
آزمایش‌هایی که برای بررسی این مورد استفاده می‌شود شامل Estradiol، Progesterone، Testosterone و در مواردی LH و FSH هستند.
اختلال در سطح کورتیزول
کورتیزول، هورمون اصلی استرس، اگر به مدت طولانی بالا بماند یا بیش از حد کاهش یابد، می‌تواند روی خلق‌وخو اثر بگذارد. کورتیزول بالا با اضطراب، بی‌خوابی و تحریک‌پذیری همراه است، در حالی که کورتیزول پایین ممکن است با خستگی شدید، ضعف و بی‌حالی همراه باشد.
برای بررسی سطح کورتیزول، آزمایش خون صبحگاهی توصیه می‌شود.
افزایش پرولاکتین
پرولاکتین بالا می‌تواند در زنان باعث نامنظمی قاعدگی و کاهش میل جنسی شود و در مردان نیز احساس افسردگی و خستگی را به دنبال داشته باشد. برخی از داروهای ضدافسردگی نیز ممکن است باعث افزایش پرولاکتین شوند.
آزمایش خون ساده برای اندازه‌گیری پرولاکتین کفایت می‌کند.
کمبود ویتامین B12 و ویتامین D
کمبود این دو ماده مهم غذایی در بسیاری از افراد با علائم خلقی همراه است. ویتامین B12 در عملکرد مغز و سیستم عصبی نقش دارد و کمبود آن می‌تواند به افسردگی، کندی ذهن و بی‌حسی منجر شود. ویتامین D نیز به‌طور مستقیم در تنظیم خلق‌وخو اثر دارد.
آزمایش‌های لازم برای بررسی این دو کمبود شامل اندازه‌گیری ویتامین B12، فولات و 25-هیدروکسی ویتامین D است.
چکاپ پیشنهادی برای بررسی افسردگی با منشأ جسمی
- عملکرد تیروئید: TSH، T3، T4
- ویتامین‌ها: B12، فولات، ویتامین D
- هورمون‌های جنسی: استروژن، پروژسترون، تستوسترون، LH، FSH
- سطح کورتیزول صبحگاهی
- پرولاکتین
نتیجه‌گیری
همه کسانی که احساس افسردگی دارند، لزوماً به درمان دارویی نیاز ندارند. گاهی مشکل از یک اختلال ساده در عملکرد بدن ناشی می‌شود که با یک چکاپ ساده قابل شناسایی و اصلاح است. اگر مدت زیادی است که احساس خستگی، بی‌انگیزگی یا افت خلقی دارید، بررسی وضعیت هورمون‌ها می‌تواند گامی مهم در مسیر تشخیص و درمان مؤثر باشد.
