لاغری برای بسیاری از افراد یک هدف آرزومندانه است و کاهش وزن معمولا با رژیم غذایی و ورزش به عنوان یک موفقیت در نظر گرفته میشود. اما زمانی که بدن بدون هیچ برنامهی خاصی برای لاغری شروع به کاهش وزن میکند، شرایط کاملاً متفاوت است. لاغری ناگهانی یا بیدلیل میتواند نشانهای از وجود اختلالات پنهان در بدن باشد؛ اختلالاتی که گاهی بسیار جدی و حتی تهدیدکنندهی حیات هستند.
از نگاه پزشکی، اگر فردی در مدت زمان شش ماه بیش از ۵ درصد از وزن بدن خود را بدون تغییر در رژیم غذایی یا سطح فعالیت بدنی از دست بدهد، این موضوع نیازمند بررسی فوری است. کاهش وزن ممکن است در ابتدا تنها به صورت لاغری ظاهری و کاهش اشتها بروز کند، اما در پشت این علامت ساده میتواند بیماریهایی مانند پرکاری تیروئید، دیابت، مشکلات گوارشی، عفونتهای مزمن یا حتی سرطان پنهان شده باشد.
گاهی کاهش وزن آنقدر تدریجی اتفاق میافتد که فرد متوجه تغییرات نمیشود و فقط زمانی که لباسها گشادتر میشوند یا اطرافیان به او تذکر میدهند، به فکر پیگیری میافتد. در موارد دیگر، کاهش وزن سریع و شدید است و همراه با علائمی مثل خستگی مداوم، تپش قلب، تعریق شبانه یا ضعف عمومی دیده میشود. در هر دو حالت، اولین و مطمئنترین قدم برای یافتن علت اصلی، انجام آزمایشهای خون و بررسیهای تشخیصی است.
انجام آزمایشهای پزشکی به پزشک کمک میکند که بداند آیا لاغری فرد ناشی از یک مشکل ساده مثل کمبود ویتامینها و سوءتغذیه است، یا به علت یک بیماری جدیتر مانند اختلالات هورمونی، مشکلات متابولیک و یا بیماریهای عفونی رخ داده است. به همین دلیل، آزمایش علت لاغری نه تنها برای تشخیص بیماری اهمیت دارد، بلکه میتواند از پیشرفت عوارض خطرناک در آینده جلوگیری کند و مسیر درمان مناسب را روشن سازد.
علل شایع لاغری و کاهش وزن غیرعادی
لاغری میتواند دلایل مختلفی داشته باشد؛ از یک تغییر ساده در سبک زندگی گرفته تا بیماریهای جدی که نیازمند بررسی فوری هستند. وقتی بدن دچار کاهش وزن بدون دلیل مشخص میشود، در واقع هشداری میدهد که مشکلی در یکی از سیستمهای حیاتی وجود دارد. برخی از شایعترین علل لاغری عبارتاند از:
۱. اختلالات تیروئید
پرکاری تیروئید باعث افزایش بیش از حد سوختوساز بدن میشود. در این حالت فرد حتی با داشتن اشتهای زیاد هم وزن کم میکند. علائم همراه میتوانند شامل تپش قلب، تعریق بیش از حد و اضطراب باشند.
۲. بیماریهای گوارشی و سوءجذب
اختلالاتی مثل بیماری سلیاک، کولیت اولسراتیو، کرون یا حتی مشکلات مزمن معده و روده، باعث میشوند بدن نتواند مواد مغذی را به درستی جذب کند. نتیجهی آن کاهش وزن تدریجی و ضعف عمومی است.
۳. دیابت
یکی از نشانههای مهم دیابت، بهویژه نوع یک، کاهش وزن ناگهانی است. وقتی قند خون کنترل نمیشود، بدن انرژی خود را از بافتهای چربی و عضلات تأمین میکند و این موضوع به کاهش وزن منجر میشود.
۴. سرطانها
کاهش وزن بیدلیل یکی از اولین هشدارها در بسیاری از سرطانهاست. تومورها باعث تغییر در متابولیسم بدن میشوند و گاهی اشتها را کاهش میدهند. به همین دلیل، لاغری بدون علت همیشه باید جدی گرفته شود.
۵. عفونتهای مزمن
برخی عفونتهای طولانیمدت مانند سل، HIV یا عفونتهای انگلی، با تضعیف سیستم ایمنی و کاهش جذب مواد غذایی باعث لاغری میشوند. این نوع کاهش وزن اغلب با تب، تعریق شبانه یا ضعف مداوم همراه است.
۶. مشکلات روانی
اختلالات روحی مانند افسردگی، اضطراب یا حتی استرس شدید میتوانند اشتها را کاهش داده و در مدت کوتاهی منجر به لاغری شوند. در برخی موارد، اختلالات تغذیهای مثل بیاشتهایی عصبی (آنورکسیا) نیز علت اصلی است.
۷. سوءتغذیه و کمبود مواد مغذی
گاهی علت لاغری به سادگی در رژیم غذایی نهفته است. مصرف ناکافی پروتئین، ویتامینها و مواد معدنی، بهویژه در افراد مسن یا کسانی که رژیمهای سخت میگیرند، به کاهش وزن و ضعف بدن منجر میشود.
آزمایشهای تشخیص علت لاغری
وقتی فرد دچار کاهش وزن غیرعادی یا لاغری بیدلیل میشود، پزشک معمولاً مجموعهای از آزمایشهای خون و بررسیهای تکمیلی را برای یافتن علت اصلی تجویز میکند. این آزمایشها کمک میکنند تا مشخص شود که آیا مشکل از غدد، سیستم گوارشی، بیماریهای متابولیک یا حتی عوامل عفونی و سرطانی است. مهمترین آزمایشهایی که در این مسیر انجام میشوند عبارتاند از:
۱. آزمایش عملکرد تیروئید (TSH، T3، T4)
این آزمایش برای بررسی عملکرد غده تیروئید است. پرکاری تیروئید یکی از مهمترین دلایل لاغری ناگهانی است و با این آزمایشها قابل تشخیص خواهد بود.
۲. آزمایش قند خون ناشتا و HbA1c
این تستها برای بررسی دیابت استفاده میشوند. اگر قند خون به درستی کنترل نشود، بدن شروع به سوزاندن چربیها و عضلات میکند که منجر به کاهش وزن میشود.
۳. شمارش کامل خون (CBC)
این آزمایش میتواند کمخونی، عفونتهای مزمن یا اختلالات خونی را نشان دهد. کمخونی یا بیماریهای عفونی طولانیمدت اغلب با لاغری و ضعف همراه هستند.
۴. آزمایش عملکرد کبد و کلیه (LFT، BUN، Creatinine)
کبد و کلیه نقش اساسی در متابولیسم بدن دارند. بیماریهای مزمن کبدی یا کلیوی میتوانند باعث کاهش وزن تدریجی شوند و با این آزمایشها قابل شناسایی هستند.
۵. آزمایش پروتئینها و آلبومین خون
این آزمایش برای بررسی وضعیت تغذیهای فرد است. سطح پایین پروتئین یا آلبومین میتواند نشاندهنده سوءتغذیه یا اختلال در جذب مواد غذایی باشد.
۶. آزمایشهای عفونی (HIV، هپاتیت، سل)
برخی بیماریهای عفونی مزمن موجب لاغری طولانیمدت میشوند. تستهای سرولوژیک یا اختصاصی برای این عفونتها در موارد مشکوک انجام میشوند.
۷. تومور مارکرها
در صورتی که پزشک به سرطان مشکوک باشد، آزمایشهای ویژهای برای بررسی مارکرهای سرطانی درخواست میشود تا کاهش وزن ناشی از بدخیمیها تشخیص داده شود.
۸. آزمایش مدفوع و تستهای گوارشی
این آزمایشها برای بررسی سوءجذب، عفونتهای انگلی و بیماریهای روده کاربرد دارند و در بسیاری از موارد علت اصلی لاغری را مشخص میکنند.
جمعبندی
لاغری بیدلیل میتواند علامتی از یک مشکل جدی باشد و نباید آن را نادیده گرفت. انجام مجموعهای از آزمایشهای خون و بررسیهای پزشکی به شما کمک میکند تا علت اصلی این وضعیت مشخص شود. در آزمایشگاههای معتبر، امکان انجام چکاپ کامل علت لاغری یا آزمایشهای اختصاصی برای هر بیماری وجود دارد. اگر شما یا یکی از عزیزانتان در مدت کوتاهی وزن زیادی را از دست دادهاید، توصیه میشود در اولین فرصت به پزشک مراجعه کرده و آزمایشهای لازم را انجام دهید.
