بنزودیازپین‌ها یا به اختصار BZO گروهی از داروهای روان‌گردان هستند که در پزشکی برای درمان اضطراب، بی‌خوابی، تشنج و برخی مشکلات عصبی تجویز می‌شوند. این داروها از دهه ۱۹۶۰ به عنوان جایگزین ایمن‌تر برای باربیتورات‌ها معرفی شدند اما با گذر زمان مشخص شد که مصرف طولانی مدت آن‌ها می‌تواند منجر به وابستگی و اعتیاد شود.
ترکیبات بنزودیازپینی
مهم‌ترین داروهای این خانواده شامل دیازپام، لورازپام، آلپرازولام، کلونازپام و میدازولام هستند. هر کدام از این ترکیبات اثر آرام‌بخش و خواب‌آور دارند و با اتصال به گیرنده‌های گابا در مغز موجب کاهش فعالیت عصبی می‌شوند. مصرف کوتاه‌مدت و کنترل‌شده توسط پزشک معمولاً ایمن است اما مصرف خودسرانه یا طولانی‌مدت خطر وابستگی جسمی و روانی را افزایش می‌دهد.
ویژگی‌های اعتیاد به بنزودیازپین‌ها
افرادی که دوز بالای بنزودیازپین مصرف می‌کنند به مرور دچار تحمل دارویی می‌شوند و برای رسیدن به همان اثر اولیه مجبور به افزایش مقدار مصرف هستند. این روند در نهایت به وابستگی شدید منجر می‌شود. علائم اعتیاد شامل خواب‌آلودگی مفرط، ضعف حافظه، کاهش تمرکز، تغییرات خلقی و نیاز مداوم به مصرف دارو است. قطع ناگهانی دارو می‌تواند عوارض جدی از جمله اضطراب شدید، بی‌خوابی، لرزش، توهم و حتی تشنج ایجاد کند.
سوءمصرف در جامعه
علاوه بر بیماران واقعی، برخی افراد از بنزودیازپین‌ها برای مقاصد غیرپزشکی و تفریحی استفاده می‌کنند. این افراد معمولاً به دنبال آرامش سریع، رفع اضطراب یا سرخوشی کوتاه‌مدت هستند. مصرف ترکیبی این داروها با الکل یا مواد مخدر دیگر بسیار خطرناک است و می‌تواند به کاهش شدید سطح هوشیاری، ایست تنفسی و مرگ منجر شود.
تشخیص اعتیاد با تست
برای شناسایی مصرف و اعتیاد به بنزودیازپین‌ها از تست‌های جامع اعتیاد استفاده می‌شود. این تست‌ها با بررسی نمونه ادرار، خون یا مو قادرند وجود دارو و متابولیت‌های آن را در بدن نشان دهند. در اغلب آزمایشگاه‌ها کیت‌های اختصاصی BZO بخشی از پانل استاندارد غربالگری اعتیاد هستند. نتایج این تست‌ها کمک می‌کند تا مصرف غیرمجاز یا وابستگی دارویی به موقع شناسایی شود و فرد تحت درمان مناسب قرار گیرد.
جمع‌بندی
بنزودیازپین‌ها اگرچه داروهایی پرکاربرد در درمان بیماری‌های روان‌پزشکی هستند اما مصرف طولانی‌مدت یا خارج از تجویز پزشک می‌تواند به اعتیاد شدید منجر شود. وابستگی به این داروها از نظر جسمی و روانی خطرناک است و قطع مصرف باید تدریجی و تحت نظر متخصص انجام شود. استفاده از تست‌های جامع اعتیاد ابزار مؤثری برای شناسایی این وابستگی و شروع مداخلات درمانی به موقع است.
