سندرم متابولیک (Metabolic Syndrome) به مجموعه‌ای از اختلالات متابولیکی گفته می‌شود که شامل افزایش فشار خون، قند خون بالا، تجمع چربی در ناحیه شکم و تغییرات غیرطبیعی در سطح چربی‌های خون است. وجود هم‌زمان این عوامل خطر احتمال بروز بیماری‌های قلبی‌عروقی، سکته مغزی و دیابت نوع دو را به‌طور قابل‌توجهی افزایش می‌دهد و نشان‌دهنده اختلال در تنظیم طبیعی متابولیسم بدن است.
این سندرم در واقع یک بیماری واحد نیست، بلکه ترکیبی از چند عامل خطر است که اغلب ریشه در چاقی و مقاومت به انسولین دارند.
معیارهای اصلی سندرم متابولیک
اگر فرد سه مورد یا بیشتر از شرایط زیر را داشته باشد، گفته می‌شود مبتلا به سندرم متابولیک است:
- دور کمر زیاد (چاقی شکمی)
- در مردان: بیش از 102 سانتی‌متر
- در زنان: بیش از 88 سانتی‌متر
- افزایش تری‌گلیسیرید خون (بیش از 150 mg/dL)
- کاهش HDL (“کلسترول خوب”)
- در مردان: کمتر از 40 mg/dL
- در زنان: کمتر از 50 mg/dL
- افزایش فشار خون (بیش از 130/85 mmHg)
- افزایش قند خون ناشتا (بیش از 100 mg/dL)
علل و عوامل خطر
علل و عوامل خطر سندرم متابولیک معمولاً به ترکیبی از سبک زندگی ناسالم، زمینه ژنتیکی و تغییرات متابولیکی بدن مربوط می‌شوند. چاقی شکمی و کم‌تحرکی از مهم‌ترین عوامل بروز این سندرم به شمار می‌روند، زیرا موجب اختلال در عملکرد انسولین و افزایش تجمع چربی در بدن می‌شوند. در کنار این عوامل، رژیم غذایی پرکالری و پرقند، استرس مزمن، افزایش سن و سابقه خانوادگی دیابت یا بیماری قلبی نیز می‌توانند احتمال ابتلا به سندرم متابولیک را بیشتر کنند. آگاهی از این عوامل و اصلاح رفتارهای پرخطر می‌تواند نقش اساسی در پیشگیری و کنترل این وضعیت داشته باشد.
- چاقی شکمی و کم‌تحرکی
- رژیم غذایی ناسالم (پرچرب، پرقند)
- ژنتیک و سابقه خانوادگی
- افزایش سن
- دیابت نوع ۲ یا مقاومت به انسولین
پیامدهای سندرم متابولیک
سندرم متابولیک در صورت عدم تشخیص و کنترل به‌موقع می‌تواند پیامدهای جدی و گاه برگشت‌ناپذیری برای سلامت فرد به همراه داشته باشد. این مجموعه از اختلالات متابولیکی به‌تدریج موجب آسیب به عروق خونی، افزایش التهاب سیستمیک و اختلال در عملکرد اندام‌های حیاتی می‌شود. نتیجه این فرآیندها افزایش خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی‌عروقی، سکته مغزی، دیابت نوع دو و بیماری‌های کبد چرب غیرالکلی است. بنابراین، شناسایی زودهنگام و مداخله مؤثر می‌تواند از پیشرفت عوارض و آسیب‌های بلندمدت ناشی از این سندرم جلوگیری کند.
در صورت عدم کنترل، این سندرم می‌تواند منجر به:
- تصلب شرایین (سفت شدن رگ‌ها)
- بیماری قلبی عروقی
- سکته مغزی
- دیابت نوع ۲
- بیماری‌های کبد چرب غیرالکلی
درمان و پیشگیری
درمان سندرم متابولیک بر پایه‌ی اصلاح سبک زندگی و کنترل عوامل خطر اصلی آن استوار است. نخستین گام، کاهش وزن از طریق رژیم غذایی سالم و افزایش فعالیت بدنی منظم است، زیرا کاهش حتی ۵ تا ۱۰ درصد از وزن بدن می‌تواند تأثیر چشمگیری بر بهبود قند، چربی و فشار خون داشته باشد. در کنار این اقدامات، قطع مصرف سیگار، محدود کردن الکل و کنترل استرس نیز اهمیت زیادی دارد. در صورت کافی نبودن تغییرات رفتاری، پزشک ممکن است برای تنظیم قند خون، فشار خون یا چربی‌های خون از دارو استفاده کند. هدف از درمان، کاهش خطر بروز بیماری‌های قلبی و دیابت و بازگرداندن تعادل متابولیکی بدن است.
- کاهش وزن و افزایش فعالیت بدنی
- رژیم غذایی سالم شامل میوه، سبزی، غلات کامل و چربی‌های مفید
- کنترل فشار خون، قند و چربی خون با دارو در صورت نیاز
- ترک سیگار و الکل
