هورمون FSH که مخفف Follicle Stimulating Hormone است، یکی از هورمون‌های کلیدی در سیستم تولیدمثل به شمار می‌آید. این هورمون توسط غده هیپوفیز قدامی (آدنوهیپوفیز) ترشح می‌شود و به‌طور مستقیم بر عملکرد تخمدان‌ها در زنان و بیضه‌ها در مردان اثر می‌گذارد.
ترشح FSH تحت کنترل هورمون آزادکننده گنادوتروپین (GnRH) از هیپوتالاموس قرار دارد. به‌علاوه، بازخورد هورمون‌های جنسی مانند استرادیول، پروژسترون و تستوسترون نقش مهمی در تنظیم سطح FSH ایفا می‌کند. این تنظیمات ظریف و دقیق، تعادل هورمونی و در نتیجه باروری طبیعی را ممکن می‌سازد.
نقش FSH در زنان
در بدن زنان، FSH وظیفه تحریک فولیکول‌های تخمدانی را بر عهده دارد. در ابتدای هر چرخه قاعدگی، با افزایش FSH چندین فولیکول در تخمدان شروع به رشد می‌کنند. فولیکول‌ها تحت تأثیر این هورمون هورمون استرادیول ترشح می‌کنند. در نهایت یک فولیکول غالب انتخاب می‌شود که به بلوغ کامل می‌رسد و در زمان تخمک‌گذاری آزاد می‌شود. بنابراین بدون FSH، فرآیند تخمک‌گذاری و چرخه قاعدگی طبیعی امکان‌پذیر نیست.
FSH همچنین در آماده‌سازی اندومتر رحم از طریق تحریک ترشح استرادیول نقش غیرمستقیم دارد و شرایط را برای لانه‌گزینی احتمالی تخمک بارور شده فراهم می‌کند. سطح FSH در خون زنان بسته به مرحله چرخه قاعدگی متغیر است؛ در اوایل چرخه بالاتر است و با نزدیک شدن به تخمک‌گذاری کاهش پیدا می‌کند. در دوران یائسگی، به دلیل کاهش ذخیره تخمک و افت تولید استروژن، میزان FSH به‌طور قابل توجهی افزایش می‌یابد.
نقش FSH در مردان
در بدن مردان، FSH برای عملکرد طبیعی اسپرم‌سازی حیاتی است. این هورمون روی سلول‌های سرتولی (Sertoli cells) در بیضه اثر می‌گذارد و فرآیند تولید و بلوغ اسپرم‌ها را تحریک می‌کند. همکاری FSH با هورمون LH که موجب ترشح تستوسترون می‌شود، چرخه کامل اسپرماتوژنز را ممکن می‌سازد. بدون سطح کافی از FSH، کیفیت و کمیت اسپرم دچار اختلال می‌شود و احتمال ناباروری افزایش می‌یابد.
کاربرد آزمایش FSH
اندازه‌گیری سطح FSH در خون یک روش مهم برای ارزیابی وضعیت باروری زنان و مردان است. این تست معمولاً در شرایط زیر انجام می‌شود:
- بررسی چرخه قاعدگی نامنظم یا قطع قاعدگی
- ارزیابی ذخیره تخمدانی و توان باروری در زنان
- تشخیص علل ناباروری در مردان و زنان
- بررسی شروع زودرس یا تأخیر در بلوغ
- پایش درمان‌های ناباروری مانند IVF
- ارزیابی یائسگی و نارسایی زودرس تخمدان
جمع‌بندی
FSH یکی از هورمون‌های اساسی سیستم تولیدمثل است که نقش حیاتی در تخمک‌گذاری زنان و اسپرم‌سازی مردان دارد. تغییرات غیرطبیعی در سطح این هورمون می‌تواند منجر به اختلالات جدی باروری و هورمونی شود. بررسی آزمایشگاهی FSH ابزاری ارزشمند برای پزشکان است تا مشکلات احتمالی را شناسایی کرده و درمان مناسب را انتخاب کنند.
