مصرف مکمل‌های ورزشی در میان ورزشکاران حرفه‌ای و حتی افراد عادی بسیار رایج است. این مکمل‌ها اگرچه می‌توانند به بهبود عملکرد، افزایش توده عضلانی و تسریع ریکاوری کمک کنند، اما مصرف طولانی‌مدت یا دوزهای بالا ممکن است عوارضی برای کبد، کلیه، قلب و سیستم هورمونی ایجاد کند. به همین دلیل انجام چکاپ آزمایشگاهی دوره‌ای برای اطمینان از سلامت بدن ضروری است.
در ادامه بر اساس نوع مکمل، مهم‌ترین آزمایش‌های مورد نیاز معرفی می‌شوند.
۱. پروتئین‌ها (وی پروتئین، کازئین، ایزوله، هیدرولیزه، BCAA و EAA)
- ریسک‌ها: مصرف زیاد پروتئین فشار بر کلیه و کبد را افزایش می‌دهد.
- چکاپ‌ها:
- BUN و کراتینین (Creatinine, BUN, eGFR) → بررسی عملکرد کلیه
- AST, ALT, ALP, GGT → بررسی عملکرد کبد
- الکترولیت‌ها (Na, K, Cl, Ca, Mg, Phosphorus) → تعادل الکترولیتی در اثر بار پروتئینی
- اسیداوریک (Uric Acid) → کنترل خطر نقرس
۲. کراتین
- ریسک‌ها: افزایش کراتینین سرم، دهیدراتاسیون، فشار روی کلیه‌ها.
- چکاپ‌ها:
- کراتینین، BUN، eGFR → عملکرد کلیه
- Cystatin C → شاخص حساس‌تر برای فیلتراسیون کلیوی
- CPK (Creatine phosphokinase) → سطح آنزیم عضلانی (نشان‌دهنده تجزیه عضلانی)
۳. بتاآلانین و سیترولین مالات
- ریسک‌ها: معمولاً کم‌خطر، اما مصرف بیش‌ازحد می‌تواند روی سیستم عصبی و تعادل اسید–باز اثر بگذارد.
- چکاپ‌ها:
- گازهای خون (ABG) → بررسی وضعیت اسید–باز در ورزشکاران حرفه‌ای
- الکترولیت‌ها
۴. مکمل‌های چربی‌سوز (کافئین، افدرین، CLA، ال-کارنیتین)
- ریسک‌ها: افزایش فشار خون، تپش قلب، مشکلات کبدی و متابولیکی.
- چکاپ‌ها:
- FBS و HbA1c → قند خون
- Lipid Profile (TG, LDL, HDL, Cholesterol) → پروفایل چربی خون
- آزمایش تیروئید (TSH, T3, T4) → برخی چربی‌سوزها روی تیروئید اثر می‌گذارند
- AST, ALT → عملکرد کبد
- ECG و تست ورزش (غیرآزمایشگاهی ولی ضروری)
۵. ویتامین‌ها و مواد معدنی (مولتی‌ویتامین‌ها، ویتامین D، کلسیم، منیزیم، روی، آهن)
- ریسک‌ها: مصرف دوز بالا می‌تواند مسمومیت یا اختلال تعادل ایجاد کند.
- چکاپ‌ها:
- CBC → وضعیت هموگلوبین و کم‌خونی
- آهن، فریتین، TIBC → ذخایر آهن
- ویتامین D (25-OH-D3)
- کلسیم، فسفر، منیزیم، روی (Zn), مس (Cu)
- PTH → تعادل کلسیم–ویتامین D
۶. هورمونی و استروئیدی (تستوسترون، GH، SARMs، آنابولیک‌ها)
- ریسک‌ها: بیشترین خطرات مربوط به این دسته است؛ آسیب کبدی، ناباروری، مشکلات قلبی–عروقی.
- چکاپ‌ها:
- آزمایش هورمونی کامل:
- تستوسترون کل و آزاد
- LH, FSH
- استرادیول (E2)
- پرولاکتین
- کورتیزول
- IGF-1 (برای GH)
- Liver panel (AST, ALT, ALP, GGT, Bilirubin) → آسیب کبدی ناشی از استروئید
- Lipid Profile → کاهش HDL و افزایش LDL شایع است
- CBC + Hct → افزایش هماتوکریت و ریسک لخته
- PSA (برای مردان) → غربالگری پروستات
- آزمایش هورمونی کامل:
۷. مکمل‌های گیاهی و پیش‌سازها (ماکا، جینسینگ، تریبولوس، HMB)
- ریسک‌ها: بسته به ترکیب، ممکن است کبدی یا کلیوی باشند.
- چکاپ‌ها:
- Liver panel
- Kidney panel
- هورمون‌های جنسی (در مکمل‌های ادعای افزایش تستوسترون)
جمع‌بندی
ورزشکارانی که مکمل مصرف می‌کنند باید سالانه یا هر ۶ ماه یک بار بسته به نوع مصرف، چکاپ کامل آزمایشگاهی انجام دهند. این چکاپ باید شامل موارد زیر باشد:
- CBC, BUN, Cr, eGFR, AST, ALT, ALP, GGT
- Lipid Profile, FBS, HbA1c
- ویتامین‌ها و مواد معدنی (Vitamin D, Ca, Mg, Iron panel, Zn, Cu)
- هورمونی (Testosterone, LH/FSH, Estradiol, Cortisol, Thyroid panel)
- در صورت مصرف استروئید یا مکمل‌های پرخطر: PSA، Cystatin C، IGF-1، ECG
این رویکرد کمک می‌کند مصرف مکمل‌ها ایمن‌تر شود و ورزشکار پیش از بروز عوارض جدی، از سلامت بدن خود مطمئن گردد.
