ناباروری یکی از دغدغه‌های مهم زوج‌هاست و طبق آمارهای جهانی، حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد موارد ناباروری مربوط به عوامل مردانه است. این موضوع نشان می‌دهد که بررسی سلامت باروری در مردان به اندازه زنان اهمیت دارد. ناباروری مردان معمولاً به دلیل اختلال در تولید یا عملکرد اسپرم رخ می‌دهد، اما عوامل هورمونی، ژنتیکی، عفونی و سبک زندگی نیز نقش قابل توجهی دارند.
چکاپ ناباروری مردان به‌ویژه از طریق آزمایش خون، می‌تواند دیدی دقیق از وضعیت هورمونی، عملکرد غدد جنسی و وجود هرگونه اختلال زمینه‌ای فراهم کند. در این مقاله، به مهم‌ترین آزمایش‌های خون مرتبط با ناباروری مردان و تفسیر آن‌ها می‌پردازیم.
۱. بررسی هورمون‌های تنظیم‌کننده تولید اسپرم
تولید اسپرم فرآیندی پیچیده است که تحت کنترل محور هیپوتالاموس–هیپوفیز–بیضه (HPG axis) قرار دارد. هرگونه اختلال در ترشح هورمون‌ها می‌تواند مستقیماً بر باروری تأثیر بگذارد.
• FSH (هورمون محرک فولیکول)
این هورمون از غده هیپوفیز ترشح می‌شود و نقش اصلی در تحریک سلول‌های سرتولی در بیضه‌ها دارد که مسئول تولید اسپرم هستند.
- افزایش FSH: معمولاً نشانه آسیب یا از بین رفتن عملکرد بیضه‌ها است.
- کاهش FSH: می‌تواند نشان‌دهنده اختلال در غده هیپوفیز یا کاهش تحریک بیضه‌ها باشد.
• LH (هورمون لوتئینی‌کننده)
LH موجب تحریک سلول‌های لایدیگ در بیضه برای تولید تستوسترون می‌شود.
- افزایش LH همراه با کاهش تستوسترون می‌تواند نشانه نارسایی اولیه بیضه باشد.
- کاهش LH معمولاً با مشکلات محور هیپوتالاموس–هیپوفیز همراه است.
• تستوسترون (Testosterone)
تستوسترون مهم‌ترین هورمون جنسی مردانه است و برای رشد جنسی، میل جنسی و تولید اسپرم ضروری است.
- کاهش تستوسترون یکی از شایع‌ترین علل کاهش میل جنسی و اختلال در اسپرماتوژنز است.
- برای تفسیر دقیق‌تر باید مقدار تستوسترون آزاد و کل و در صورت نیاز SHBG (پروتئین متصل‌شونده به هورمون جنسی) اندازه‌گیری شود.
• پرولاکتین (Prolactin)
افزایش پرولاکتین در مردان (هیپرپرولاکتینمی) می‌تواند موجب کاهش میل جنسی و مهار ترشح تستوسترون شود. در موارد بالا بودن پرولاکتین باید احتمال تومورهای هیپوفیز بررسی شود.
• استرادیول (Estradiol)
اگرچه استروژن‌ها بیشتر در زنان شناخته‌شده‌اند، اما در مردان نیز به مقدار کم وجود دارند و تعادل آن با تستوسترون اهمیت دارد. افزایش بیش‌ازحد استرادیول ممکن است موجب کاهش میل جنسی و اختلال در باروری شود.
۲. بررسی فاکتورهای ژنتیکی و کروموزومی
برخی از علل ناباروری ریشه ژنتیکی دارند، به‌ویژه در مردانی با شمارش اسپرم بسیار پایین (آزواسپرمی یا الیگواسپرمی شدید).
آزمایش‌های مهم شامل:
- کاریوتایپ (Karyotype) برای بررسی ناهنجاری‌هایی مانند سندرم کلاین‌فلتر (XXY).
- بررسی حذف‌های کروموزوم Y (Y-chromosome microdeletions) برای ارزیابی ژن‌های دخیل در اسپرم‌سازی (AZFa، AZFb، AZFc).
- بررسی جهش CFTR در موارد وجود انسداد مادرزادی مجرای اسپرم.
۳. بررسی فاکتورهای متابولیک و عمومی
گاهی ناباروری با مشکلات عمومی بدن ارتباط دارد. در این موارد، آزمایش خون می‌تواند وضعیت عمومی سلامت را نشان دهد.
- قند خون (FBS, HbA1c): دیابت کنترل‌نشده موجب اختلال در عملکرد نعوظ و اسپرم می‌شود.
- هورمون‌های تیروئیدی (TSH, T3, T4): هم کم‌کاری و هم پرکاری تیروئید می‌تواند موجب اختلال در باروری شود.
- آنزیم‌های کبدی (ALT, AST, ALP): سلامت کبد برای تعادل هورمونی اهمیت دارد.
- ویتامین D و زینک (Zinc): کمبود آن‌ها با کاهش کیفیت اسپرم مرتبط است.
- کورتیزول و استرس اکسیداتیو: افزایش کورتیزول ناشی از استرس مزمن می‌تواند تولید تستوسترون را مهار کند.
۴. بررسی عوامل التهابی و عفونی
برخی عفونت‌ها مانند کلامیدیا و مایکوپلاسما می‌توانند با التهاب مجاری تناسلی و کاهش کیفیت اسپرم همراه باشند.
آزمایش خون و یا PCR برای بررسی آنتی‌بادی ضد اسپرم (ASA) نیز انجام می‌شود، زیرا در بعضی موارد سیستم ایمنی بدن علیه اسپرم‌ها واکنش نشان می‌دهد و باعث ناباروری ایمنی‌زا می‌گردد.
۵. سایر بررسی‌های تخصصی مکمل
در کنار آزمایش خون، معمولاً موارد زیر نیز برای تشخیص دقیق‌تر توصیه می‌شود:
- آنالیز مایع منی (Semen Analysis): برای شمارش، حرکت و شکل اسپرم‌ها.
- سونوگرافی بیضه‌ها: برای بررسی واری‌کوسل یا انسداد.
- آزمایش ژن‌های هورمونی و گیرنده‌های آندروژنی.
چکاپ ناباروری مردان شامل مجموعه‌ای از آزمایش‌های خون، هورمونی و ژنتیکی است که هدف آن شناسایی دقیق علت ناباروری می‌باشد. تشخیص به‌موقع می‌تواند مسیر درمان را ساده‌تر کند؛ از درمان دارویی و اصلاح سبک زندگی گرفته تا روش‌های پیشرفته کمک‌باروری مانند IVF و ICSI.
اگر شما یا همسرتان با تأخیر در بارداری مواجه هستید، انجام چکاپ کامل ناباروری مردان در یک آزمایشگاه معتبر، اولین و منطقی‌ترین گام برای شروع درمان است.
