استرس و اضطراب بخشی طبیعی از واکنش بدن ما به شرایط چالش‌برانگیز هستند. وقتی با یک موقعیت دشوار، تهدید یا تغییر روبه‌رو می‌شویم، بدن ما با افزایش هورمون‌هایی مانند آدرنالین و کورتیزول، خودش را برای واکنش آماده می‌کند. این فرآیند طبیعی، کمک می‌کند تا بتوانیم بهتر تصمیم بگیریم یا از خطر فرار کنیم. اما وقتی این حالت به‌جای یک واکنش موقت، به‌صورت مداوم و شدید در بدن باقی بماند، ممکن است زندگی روزمره ما را مختل کند و نشانه‌ای از یک مشکل زمینه‌ای باشد. یکی از این زمینه‌ها، اختلال در تعادل هورمون‌هاست — موضوعی که کمتر به آن توجه می‌شود، اما می‌تواند نقش مهمی در ایجاد یا تشدید اضطراب داشته باشد.
در واقع، مغز و بدن شما با یک سیستم پیچیده از پیام‌های شیمیایی با هم در ارتباط‌اند، و اگر این سیستم دچار اختلال شود، ممکن است حتی بدون اینکه دلیل مشخصی داشته باشید، احساس نگرانی، ترس یا بی‌قراری را تجربه کنید.
در این نوشته می‌خواهیم نگاهی بیندازیم به چگونه هورمون‌ها می‌توانند منشاء اضطراب باشند – و چه زمانی بهتر است به جای صرفاً درمان روان‌شناختی، به آزمایش‌های هورمونی و متابولیکی هم فکر کنیم.
هورمون‌ها چطور باعث اضطراب می‌شوند؟
هورمون‌ها پیام‌رسان‌های شیمیایی بدن هستند. آن‌ها خلق‌وخو، انرژی، خواب، تمرکز، و حتی سطح اضطراب شما را تنظیم می‌کنند. اگر یکی از آن‌ها خارج از تعادل باشد، ممکن است احساساتی را تجربه کنید که ریشه روانی ندارند، بلکه از درون بدن شما می‌آیند.
شایع‌ترین اختلالات هورمونی که می‌توانند اضطراب ایجاد کنند
1. پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism)
غده تیروئید اگر بیش از حد فعال باشد، سطح متابولیسم بدن را بالا می‌برد. این موضوع می‌تواند باعث شود:
- ضربان قلب بالا رود
- شما احساس بی‌قراری و تپش قلب داشته باشید
- خوابتان مختل شود
- تحریک‌پذیر و مضطرب شوید
آزمایش‌های لازم:
- TSH
- Free T4
- Free T3
2. اختلالات کورتیزول (هورمون استرس)
کورتیزول هورمونی است که در پاسخ به استرس ترشح می‌شود. اگر سطح آن بیش از حد بالا یا حتی بیش از حد پایین باشد، می‌تواند باعث علائمی مانند:
- اضطراب مزمن
- بی‌خوابی
- خستگی ذهنی
- تپش قلب و احساس “همیشه تحت فشار بودن”
آزمایش‌های لازم:
- Cortisol (صبحگاهی یا ۲۴ ساعته)
3. کمبود ویتامین B12 و فولات
این ویتامین‌ها نقش کلیدی در تولید انتقال‌دهنده‌های عصبی (مثل سروتونین و دوپامین) دارند. کمبود آن‌ها ممکن است منجر به:
- افسردگی
- اضطراب
- اختلال تمرکز و حافظه
- بی‌حسی یا گزگز در دست و پا
آزمایش‌های لازم:
- Vitamin B12
- Folic Acid
4. نوسانات هورمون‌های جنسی (استروژن، تستوسترون، پرولاکتین)
در برخی زنان (مثلاً در سندرم پیش از قاعدگی یا یائسگی) یا مردان (در افت تستوسترون)، اختلالات خلقی و اضطراب ممکن است شدت بگیرند.
آزمایش‌های پیشنهادی (در صورت نیاز و علائم مشکوک):
- Estradiol
- Progesterone
- Testosterone
- Prolactin
- FSH / LH
5. نوسانات قند خون
افت یا نوسان شدید قند خون می‌تواند باعث اضطراب ناگهانی، تپش قلب، سردی دست و پا و احساس ضعف شود.
آزمایش‌های مربوطه:
- FBS (قند خون ناشتا)
- HbA1C (میانگین قند خون در ۳ ماه اخیر)
چه زمانی لازم است آزمایش بدهیم؟
اگر:
- اضطراب شما شدید است و با درمان روان‌شناسی یا دارو بهبود نیافته
- به شکل ناگهانی یا بدون علت واضح دچار اضطراب شده‌اید
- علائم جسمی همراه با اضطراب دارید (مثل تپش قلب، بی‌خوابی، خستگی یا تعریق زیاد)
- سابقه خانوادگی بیماری‌های هورمونی دارید
در این موارد، بررسی وضعیت هورمون‌ها و ویتامین‌ها با چند آزمایش ساده خون می‌تواند دید روشنی به شما و پزشکتان بدهد.
جمع‌بندی: اضطراب همیشه فقط “روانی” نیست
اگرچه مشاوره و روان‌درمانی در درمان اضطراب نقش مهمی دارند، اما گاهی دلیل اصلی اضطراب درون بدن شماست، نه ذهن شما.
با انجام یک چکاپ هورمونی ساده، می‌توان خیلی زود متوجه شد که آیا باید درمان را از درون بدن شروع کرد یا نه.
بدن و روان یک سیستم یکپارچه‌اند. گاهی برای آرام کردن ذهن، باید اول بدن را بررسی کنیم.
