کم‌خونی مگالوبلاستیک یک نوع کم‌خونی است که در آن گلبول‌های قرمز خون به دلیل نقص در تولید DNA در فرآیند تقسیم سلولی، به صورت غیرطبیعی بزرگ و نابالغ می‌شوند. این وضعیت معمولاً به دلیل کمبود ویتامین B12 یا اسید فولیک رخ می‌دهد. در این نوع کم‌خونی، سلول‌های خونی در مغز استخوان رشد می‌کنند، اما به دلیل نقص در تقسیم سلولی، نمی‌توانند به طور کامل بالغ شوند و به گلبول‌های قرمز طبیعی تبدیل شوند.
این اختلال باعث علائمی مانند خستگی، ضعف، رنگ‌پریدگی، تنگی نفس و در موارد شدیدتر، مشکلات عصبی مانند سوزن‌سوزن شدن دست‌ها و پاها و اختلالات حافظه می‌شود. درمان آن معمولاً شامل تجویز مکمل‌های ویتامین B12 و اسید فولیک است.
تشخیص آزمایشگاهی کم خونی مگالوبلاستیک
تشخیص آزمایشگاهی کم‌خونی مگالوبلاستیک شامل چندین آزمایش است که به بررسی علل و ویژگی‌های این نوع کم‌خونی می‌پردازند. در ادامه، مراحل کلیدی تشخیص آورده شده است:
- آزمایش کامل خون (CBC):
- در کم‌خونی مگالوبلاستیک، شاخص‌های CBC معمولاً نشان‌دهنده کم‌خونی ماکروسیتیک هستند، یعنی اندازه گلبول‌های قرمز خون بزرگ‌تر از حد طبیعی است (افزایش MCV).
- کاهش تعداد گلبول‌های قرمز (RBC)، هموگلوبین (Hb)، و هماتوکریت (Hct) نیز مشاهده می‌شود.
- همچنین، ممکن است تعداد پلاکت‌ها و نوتروفیل‌ها نیز کاهش یابد.
- اسمیر خون محیطی:
- در این آزمایش، گلبول‌های قرمز بزرگ (ماکروسیت‌ها) و گلبول‌های قرمز با هسته نابالغ (مگالوبلاست‌ها) مشاهده می‌شوند.
- نوتروفیل‌های چند هسته‌ای (هایپرسگمانته) که دارای تعداد زیادی لوب هسته‌ای هستند، یکی از شاخص‌های مهم در اسمیر خون محیطی در کم‌خونی مگالوبلاستیک است.
- سطح ویتامین B12 و اسید فولیک:
- اندازه‌گیری سطح سرمی ویتامین B12 و اسید فولیک ضروری است. در کمبود هر یک از این مواد مغذی، سطح آن‌ها کاهش می‌یابد.
- افزایش سطح هموسیستئین و متیل مالونیک اسید (MMA) در سرم نیز می‌تواند نشان‌دهنده کمبود ویتامین B12 باشد.
- بیوپسی مغز استخوان:
- در موارد شدید یا غیرمطمئن، بیوپسی مغز استخوان انجام می‌شود. در کم‌خونی مگالوبلاستیک، مغز استخوان هیپرپلاستیک است و سلول‌های نابالغ (مگالوبلاست‌ها) در آن مشاهده می‌شوند.
- این سلول‌ها دارای هسته بزرگ و نابالغ با سیتوپلاسم بالغ هستند.
- آزمایشات ژنتیکی:
- در صورت مشکوک بودن به نقایص ژنتیکی مرتبط با متابولیسم ویتامین B12 یا اسید فولیک، می‌توان آزمایش‌های ژنتیکی مانند بررسی جهش در ژن‌های MTHFR و GIF را انجام داد.
تشخیص کم‌خونی مگالوبلاستیک بر اساس این آزمایش‌ها انجام می‌شود و درمان مناسب بر اساس علت زمینه‌ای (کمبود ویتامین B12 یا اسید فولیک) تعیین می‌شود.
نقش ژنتیک در کم خونی مگالوبلاستیک
نقش ژنتیکی در کم‌خونی مگالوبلاستیک به چندین جنبه مرتبط است که بر متابولیسم ویتامین B12 و اسید فولیک تأثیر می‌گذارند. برخی از این جنبه‌ها عبارتند از:
- جهش‌های ژنی در متابولیسم ویتامین B12: برخی جهش‌های ژنتیکی می‌توانند موجب نقص در متابولیسم ویتامین B12 شوند. به عنوان مثال، جهش در ژن MTHFR (متیلن تتراهیدروفولات ردوکتاز) می‌تواند منجر به کاهش فعالیت این آنزیم شود که نقش مهمی در تبدیل هموسیستئین به متیونین و در نهایت تولید DNA دارد. نقص در این فرآیند ممکن است به کمبود ویتامین B12 و بروز کم‌خونی مگالوبلاستیک منجر شود.
- اختلالات ژنتیکی در جذب ویتامین B12: برخی از افراد دارای جهش‌های ژنی هستند که بر جذب ویتامین B12 در دستگاه گوارش تأثیر می‌گذارند. برای مثال، جهش در ژن GIF که مسئول تولید فاکتور داخلی معده (Intrinsic Factor) است، می‌تواند باعث کاهش جذب ویتامین B12 و در نتیجه کم‌خونی مگالوبلاستیک شود.
- نقص‌های ژنتیکی در متابولیسم اسید فولیک: جهش در ژن‌های دخیل در متابولیسم اسید فولیک نیز می‌تواند منجر به کم‌خونی مگالوبلاستیک شود. برای مثال، اختلالات در ژن DHFR (دی‌هیدروفولات ردوکتاز) می‌تواند موجب کاهش تبدیل اسید فولیک به شکل فعال آن و در نهایت نقص در تولید DNA شود.
بنابراین، عوامل ژنتیکی می‌توانند نقشی مهم در ایجاد کم‌خونی مگالوبلاستیک داشته باشند، به ویژه از طریق تأثیر بر متابولیسم ویتامین B12 و اسید فولیک.
