سندرم خستگی مزمن یا به اختصار CFS که با نام علمی میالژیک انسفالومیلیت (Myalgic Encephalomyelitis ME) نیز شناخته می‌شود، یک بیماری پیچیده و ناتوان‌کننده است که با احساس خستگی شدید و مداوم همراه است و با استراحت برطرف نمی‌شود. این خستگی آن‌قدر شدید است که می‌تواند انجام فعالیت‌های روزمره معمول را برای فرد دشوار یا حتی غیرممکن کند.
علائم اصلی و ویژگی‌های بیماری
مهم‌ترین نشانه‌ی سندرم خستگی مزمن، خستگی غیرقابل توضیح و طولانی‌مدت است که بیش از شش ماه ادامه دارد و با فعالیت بدتر می‌شود. اما این تنها علامت نیست. بسیاری از بیماران علائم دیگری نیز دارند از جمله:
- اختلال در تمرکز و حافظه
- خواب غیر آرام یا احساس خستگی پس از بیدار شدن
- درد عضلانی یا مفصلی بدون التهاب مشخص
- سردردهای مداوم
- گلودرد یا تورم غدد لنفاوی
- سرگیجه یا افت فشار پس از ایستادن
یکی از ویژگی‌های مشخص CFS حالتی است که پس از انجام حتی یک فعالیت سبک، مانند پیاده‌روی یا مطالعه، علائم بیماری تشدید می‌شوند. به این وضعیت نارساپاسخی پس از فعالیت (Post Exertional Malaise) گفته می‌شود که از نشانه‌های کلیدی در تشخیص بیماری است.
علت بروز سندرم خستگی مزمن
علت دقیق این بیماری هنوز به طور کامل شناخته نشده است، اما پژوهش‌ها نشان می‌دهند که عوامل متعددی در بروز آن نقش دارند. از جمله:
- عفونت‌های ویروسی یا باکتریایی مانند اپشتین بار یا کووید ۱۹
- اختلال در سیستم ایمنی بدن که ممکن است باعث واکنش‌های غیرطبیعی در برابر محرک‌های معمول شود
- تغییرات در عملکرد سیستم عصبی خودمختار که کنترل تنفس، ضربان قلب و فشار خون را بر عهده دارد
- استرس‌های مزمن و عوامل روانی که می‌توانند مسیرهای هورمونی و ایمنی را تحت تأثیر قرار دهند
- عوامل ژنتیکی که در برخی خانواده‌ها زمینه بروز بیماری را افزایش می‌دهند
تشخیص
تشخیص CFS دشوار است زیرا هیچ آزمایش قطعی برای آن وجود ندارد و علائمش با بسیاری از بیماری‌های دیگر همپوشانی دارد. پزشکان معمولاً پس از بررسی دقیق شرح حال بیمار و رد سایر علل ممکن مانند کم‌خونی، کم‌کاری تیروئید، افسردگی یا بیماری‌های خودایمنی، به تشخیص CFS می‌رسند.
البته در سال‌های اخیر پژوهش‌های جدیدی در حال انجام است تا نشانگرهای زیستی دقیق‌تری برای این بیماری پیدا شود. از جمله در سال ۲۰۲۵ دانشمندان بریتانیایی موفق شدند با بررسی تغییرات اپی‌ژنتیکی در سلول‌های ایمنی، آزمایشی با دقت بالا برای تشخیص اولیه CFS ارائه دهند که هنوز در مراحل پژوهشی است.
درمان و مدیریت
در حال حاضر درمان قطعی برای سندرم خستگی مزمن وجود ندارد، اما روش‌هایی برای کاهش علائم و بهبود کیفیت زندگی بیماران به کار می‌رود. این روش‌ها شامل:
- تنظیم فعالیت روزانه و مدیریت انرژی برای جلوگیری از خستگی بیش از حد
- درمان‌های شناختی رفتاری (CBT) برای کمک به سازگاری ذهنی با بیماری
- فیزیوتراپی سبک و کنترل‌شده برای حفظ توان جسمی
- درمان دارویی برای کنترل درد، اختلال خواب یا اضطراب
- تغذیه متعادل و پایدار همراه با دریافت کافی ویتامین‌ها و مواد معدنی
جمع‌بندی
سندرم خستگی مزمن یک بیماری واقعی و زیستی است که زندگی میلیون‌ها نفر را در سراسر جهان تحت تأثیر قرار داده است. درک آن دشوار است چون علائمش هم جسمی و هم روانی‌اند و آزمایش قطعی برای شناسایی‌اش وجود ندارد. اما با پیشرفت علم در حوزه‌های ایمنی‌شناسی و اپی‌ژنتیک، امید می‌رود در آینده بتوان راه‌های دقیق‌تری برای تشخیص و درمان این بیماری یافت.
در حال حاضر مهم‌ترین گام برای بیماران، تشخیص زودهنگام، دریافت حمایت روانی و فیزیکی، و تنظیم سبک زندگی است تا بتوانند با حداقل ناتوانی به زندگی عادی ادامه دهند.
