تری‌گلیسیرید (Triglyceride) نوعی چربی در خون است که از کالری اضافه تولید می‌شود و اگر زیاد باشد، به مرور در دیواره رگ‌ها تجمع پیدا می‌کند و خطر بیماری قلبی و التهاب لوزالمعده را بالا می‌برد.
مقدار آن در آزمایش خون بر حسب میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL) گزارش می‌شود و دانستن محدوده طبیعی آن برای تفسیر درست نتایج بسیار مهم است.
مقدار طبیعی تری‌گلیسیرید باید زیر 150 mg/dL باشد. اگر عدد بالاتر برود، نشان می‌دهد بدن نتوانسته چربی‌ها را به‌خوبی مصرف کند یا تعادل متابولیسم انرژی بر هم خورده است.
به‌طور خلاصه تفسیر نتایج به این شکل است:
| محدوده تری‌گلیسیرید (mg/dL) | تفسیر |
|---|---|
| کمتر از 50 | پایین‌تر از حد معمول؛ در بیشتر افراد مشکل‌ساز نیست ولی ممکن است در سوءتغذیه یا پرکاری تیروئید دیده شود |
| 50 تا 100 | وضعیت عالی و مطلوب برای سلامت قلب و عروق |
| 100 تا 149 | طبیعی؛ مشکلی ندارد اما بهتر است رژیم غذایی متعادل حفظ شود |
| 150 تا 199 | در محدوده مرزی بالا؛ نشانه مصرف زیاد قند، چربی یا کالری اضافی است و نیاز به اصلاح سبک زندگی دارد |
| 200 تا 499 | بالا؛ خطر بیماری‌های قلبی، چربی کبد و پانکراتیت افزایش پیدا می‌کند |
| 500 یا بیشتر | بسیار بالا؛ احتمال التهاب حاد لوزالمعده (پانکراتیت) وجود دارد و نیاز به درمان دارویی فوری دارد |
اگر در کنار تری‌گلیسیرید بالا، کلسترول خوب (HDL) پایین و کلسترول بد (LDL) بالا باشد، خطر آترواسکلروز و سکته قلبی بسیار بیشتر می‌شود.
مقدار تری‌گلیسیرید ممکن است بعد از غذا افزایش یابد، بنابراین آزمایش معمولاً باید ناشتا (حداقل 9 تا 12 ساعت) انجام شود تا نتیجه دقیق به دست آید.
در حالت کلی، عدد بین 100 تا 150 طبیعی محسوب می‌شود، اما برای افرادی که دیابت دارند یا سابقه خانوادگی بیماری قلبی دارند، زیر 100 ایده‌آل است.
هرچه عدد از 200 بالاتر برود، نیاز به اقدام جدی‌تری وجود دارد — از جمله رژیم کم‌قند، کاهش وزن، افزایش فعالیت بدنی و در موارد شدید، مصرف داروهایی مانند فیبرات‌ها یا اُمگا-۳ تحت نظر پزشک.
روش سنجش تری‌گلیسیرید چیست؟
تری‌گلیسیرید معمولاً با روش آنزیمی رنگ‌سنجی (Enzymatic Colorimetric Method) در آزمایشگاه اندازه‌گیری می‌شود.
در این روش، تری‌گلیسیرید موجود در سرم خون ابتدا به گلیسرول و اسیدهای چرب تجزیه می‌شود و سپس با واکنش‌های آنزیمی، ترکیبات رنگی تولید می‌کند. شدت رنگ ایجادشده توسط دستگاه اسپکتروفتومتر (فتومتر) اندازه‌گیری می‌شود و مستقیماً با غلظت تری‌گلیسیرید در نمونه خون متناسب است.
نتیجه به صورت میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL) گزارش می‌شود.
این تست معمولاً بخشی از پروفایل چربی (Lipid Profile) است که شامل اندازه‌گیری کلسترول، HDL و LDL نیز می‌باشد.
آیا ممکن است آزمایشگاه‌های مختلف روش اندازه‌گیری یا مقدار استاندارد متفاوتی داشته باشند؟
بله، تفاوت‌های جزئی ممکن است وجود داشته باشد.
تمام آزمایشگاه‌ها از اصول مشابه (روش آنزیمی رنگ‌سنجی) برای سنجش تری‌گلیسیرید استفاده می‌کنند، اما ممکن است از کیت‌های تجاری متفاوت (مثلاً Roche، Randox، Pars Azmun و غیره) و دستگاه‌های مختلف فتومتر یا اتوآنالایزر بهره ببرند.
هر کیت معمولاً محدوده نرمال مخصوص به خود را بر اساس روش و کالیبراسیونش در برگه کنترل کیفی (QC) اعلام می‌کند. بنابراین ممکن است تفاوت‌های اندکی در مقدار «نرمال» بین آزمایشگاه‌ها دیده شود (مثلاً در یک آزمایشگاه تا 150 طبیعی محسوب شود و در دیگری تا 160).
این تفاوت معمولاً جزئی است و تأثیری در تفسیر بالینی ندارد، چون مرز خطر از نظر پزشکی همچنان همان حدود 150 mg/dL برای مقدار طبیعی و 200 mg/dL برای مقدار بالا است.
مقدار مجاز تری‌گلیسیرید چطور تعیین شده است؟
مقدار مجاز یا «محدوده طبیعی» تری‌گلیسیرید بر اساس مطالعات اپیدمیولوژیک بزرگ در جمعیت‌های مختلف تعیین شده است.
در این مطالعات، پژوهشگران هزاران نفر را طی سال‌ها بررسی کرده‌اند و رابطه میان سطح تری‌گلیسیرید خون و بروز بیماری‌های قلبی، سکته مغزی و التهاب لوزالمعده را تحلیل کرده‌اند.
نتیجه نشان داده افرادی که تری‌گلیسیرید آنها زیر 150 mg/dL بوده، خطر بیماری قلبی و متابولیک بسیار کمتری داشته‌اند.
در مقابل، از سطح 200 mg/dL به بالا، احتمال گرفتگی عروق، چربی کبد و پانکراتیت به‌طور چشمگیری افزایش پیدا می‌کند.
بر همین اساس، نهادهای بین‌المللی مثل:
American Heart Association (AHA)
National Cholesterol Education Program (NCEP)
World Health Organization (WHO)
مقدار کمتر از 150 mg/dL را به عنوان محدوده طبیعی، و بالاتر از آن را مرزی یا غیرطبیعی تعریف کرده‌اند.
این مقادیر به طور منظم بازبینی می‌شوند، اما طی دو دهه گذشته تقریباً ثابت مانده‌اند چون ارتباط آماری آنها با خطر بیماری‌ها کاملاً پایدار و قابل اعتماد است.
آیا پایین بودن تری‌گلیسیرید هم می‌تواند خطرناک باشد؟
در بیشتر افراد، تری‌گلیسیرید پایین خطرناک نیست و حتی نشانه‌ی خوبی از سلامت متابولیک و رژیم غذایی مناسب است.
اما اگر مقدار آن به‌طور غیرعادی پایین‌تر از 50 mg/dL باشد، یا همراه با علائمی مثل ضعف، کاهش وزن، یا مشکلات جذب چربی دیده شود، ممکن است نشانه‌ی یک مشکل زمینه‌ای باشد.
دلایل احتمالی تری‌گلیسیرید پایین عبارت‌اند از:
سوءتغذیه یا کمبود کالری
پرکاری تیروئید (Hyperthyroidism)
بیماری مزمن کبدی یا ریوی
مصرف داروهای کاهنده چربی خون در دوز بالا
در بیشتر موارد پایین بودن خفیف (مثلاً بین 50 تا 100) نگران‌کننده نیست و نیازی به درمان ندارد. اما اگر مقدار خیلی پایین همراه با علائم متابولیکی باشد، باید علت بررسی شود.
آیا مقدار تری‌گلیسیرید ممکن است در طول روز یا بعد از غذا تغییر کند؟
بله، تری‌گلیسیرید یکی از شاخص‌های بسیار وابسته به رژیم غذایی و زمان نمونه‌گیری است.
بعد از خوردن غذا، مخصوصاً غذاهای پرچرب یا شیرین، سطح تری‌گلیسیرید در خون به‌طور طبیعی بالا می‌رود، چون بدن در حال جذب و انتقال چربی‌هاست.
این افزایش می‌تواند بین ۳۰ تا ۵۰ درصد بیشتر از مقدار واقعی ناشتا باشد و تا چند ساعت ادامه پیدا کند.
به همین دلیل آزمایش تری‌گلیسیرید باید ناشتا انجام شود — یعنی فرد باید حداقل ۹ تا ۱۲ ساعت قبل از آزمایش هیچ غذایی (به‌جز آب) مصرف نکرده باشد.
همچنین مقدار تری‌گلیسیرید ممکن است در طول روز با فعالیت بدنی، استرس، یا حتی مصرف دارو تغییر کند.
به همین خاطر برای مقایسه‌ی نتایج آزمایش‌های مختلف، باید شرایط نمونه‌گیری (مثل زمان و ناشتایی) تقریباً یکسان باشد.
چقدر ناشتایی قبل از آزمایش تری‌گلیسیرید لازم است؟
برای اندازه‌گیری دقیق تری‌گلیسیرید، باید بین ۹ تا ۱۲ ساعت ناشتا باشید.
در این مدت، فقط آب ساده مجاز است و باید از مصرف هر نوع غذا، نوشیدنی شیرین، قهوه، چای شیرین یا حتی آدامس خودداری کنید.
دلیلش این است که تری‌گلیسیرید بعد از خوردن غذا به‌سرعت افزایش پیدا می‌کند و می‌تواند نتیجه را چند ده واحد بیشتر نشان دهد.
اگر هدف آزمایش بررسی کامل پروفایل چربی خون (Lipid Profile) باشد، این ناشتایی اهمیت بیشتری دارد چون مقادیر LDL و HDL هم تحت‌تأثیر وعده‌ی غذایی قرار می‌گیرند.
در افرادی که نیاز به پایش سریع دارند، برخی آزمایشگاه‌ها ممکن است آزمایش غیرناشتا هم انجام دهند، اما مقدار مرجع آن متفاوت تفسیر می‌شود و برای تشخیص دقیق ترجیح با آزمایش ناشتاست.
اگر تری‌گلیسیرید بالا باشد، چه اقداماتی باید انجام داد؟
اگر مقدار تری‌گلیسیرید در آزمایش بالاتر از 150 mg/dL باشد، ابتدا باید سبک زندگی و رژیم غذایی اصلاح شود.
در بیشتر افراد، همین تغییرات ساده باعث کاهش قابل توجه سطح چربی خون می‌شود:
کاهش مصرف قند و کربوهیدرات ساده مانند نوشابه، نان سفید، شیرینی و برنج زیاد
افزایش فعالیت بدنی روزانه؛ حداقل ۳۰ دقیقه پیاده‌روی یا ورزش هوازی در روز
کاهش وزن در صورت اضافه وزن یا چاقی
جایگزینی روغن‌های سالم‌تر مثل روغن زیتون، کنجد و مصرف منظم ماهی
قطع مصرف الکل (در صورت مصرف)
کنترل دقیق قند خون در افراد دیابتی
بررسی داروهای مصرفی با پزشک، چون برخی داروها می‌توانند تری‌گلیسیرید را بالا ببرند
اگر عدد تری‌گلیسیرید بالای 500 mg/dL باشد یا همراه با خطرات دیگر (مثل بیماری قلبی یا چربی کبد) دیده شود، معمولاً پزشک درمان دارویی با ترکیباتی مانند فیبرات‌ها (Fenofibrate)، اُمگا-۳ یا نیاسین (Niacin) را شروع می‌کند.
پایین آوردن تری‌گلیسیرید معمولاً به مرور زمان و با پایبندی به تغییرات سبک زندگی به دست می‌آید، نه با درمان سریع یا کوتاه‌مدت.
آیا افزایش تری‌گلیسیرید همیشه به معنی بیماری قلبی است؟
خیر، بالا بودن تری‌گلیسیرید به‌تنهایی به معنی وجود بیماری قلبی نیست، اما یکی از مهم‌ترین عوامل خطر برای بروز آن به شمار می‌رود.
تری‌گلیسیرید بالا معمولاً همراه با دیگر اختلالات متابولیکی دیده می‌شود، مثل:
افزایش کلسترول بد (LDL)
کاهش کلسترول خوب (HDL)
افزایش قند خون یا مقاومت به انسولین
چربی کبد (Fatty Liver)
وجود این شرایط در کنار هم باعث می‌شود خطر آترواسکلروز (تصلب شرایین)، سکته قلبی و سکته مغزی بالا برود.
در نتیجه بالا بودن تری‌گلیسیرید یک هشدار اولیه است، نه تشخیص قطعی بیماری. اگر مقدار آن بالا گزارش شود، باید سایر فاکتورهای چربی و قند خون نیز بررسی شوند تا تصویر کامل‌تری از سلامت متابولیک بدن به دست آید.
آیا مقدار مجاز تری‌گلیسیرید در مردم هر کشور متفاوت است؟
به‌صورت کلی خیر، مقدار مرجع تری‌گلیسیرید در همه کشورها یکسان است، چون بر اساس مطالعات بین‌المللی و فیزیولوژی انسانی مشترک تعیین شده است.
نهادهای علمی مثل WHO، AHA و NCEP محدوده‌ی زیر 150 mg/dL را به عنوان حد طبیعی و بالاتر از آن را به عنوان افزایش‌یافته تعریف کرده‌اند و این استانداردها در سراسر دنیا به کار می‌روند.
اما در عمل، میانگین سطح تری‌گلیسیرید در جمعیت‌ها ممکن است متفاوت باشد.
مثلاً در کشورهایی با رژیم‌های پرقند و پرکربوهیدرات (مثل بعضی کشورهای آسیایی یا خاورمیانه)، میانگین تری‌گلیسیرید مردم معمولاً بالاتر از کشورهای اروپایی است.
در مقابل، در جوامعی با مصرف زیاد ماهی و فعالیت بدنی بالا (مثل ژاپن یا کشورهای اسکاندیناوی)، سطح میانگین تری‌گلیسیرید پایین‌تر گزارش می‌شود.
به همین دلیل گاهی در راهنماهای ملی سلامت هر کشور، بازه‌های «مرزی» یا «در معرض خطر» ممکن است اندکی تنظیم شوند، اما تعریف مقدار نرمال (زیر 150 mg/dL) در همه دنیا یکسان باقی مانده است.
آیا ممکن است تری‌گلیسیرید در کودکان بالا باشد؟
بله، تری‌گلیسیرید بالا فقط مخصوص بزرگسالان نیست و در کودکان و نوجوانان هم می‌تواند دیده شود.
افزایش چربی خون در سنین پایین معمولاً ناشی از تغذیه نامناسب، چاقی، یا زمینه‌ی ژنتیکی است.
مقدار مجاز تری‌گلیسیرید برای کودکان چقدر است؟
مقدار طبیعی تری‌گلیسیرید در کودکان پایین‌تر از بزرگسالان است.
در کودکان تا حدود ۹ سال، مقدار کمتر از ۷۵ میلی‌گرم در دسی‌لیتر (mg/dL) طبیعی محسوب می‌شود.
در نوجوانان ۱۰ تا ۱۹ سال، عدد زیر ۹۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر طبیعی است.
اگر مقدار بین ۷۵ تا ۱۰۰ در کودکان یا ۹۰ تا ۱۳۰ در نوجوانان باشد، در محدوده‌ی مرزی قرار دارد و معمولاً با اصلاح تغذیه و فعالیت بدنی به حالت نرمال برمی‌گردد.
اما اگر مقدار بالاتر از ۱۰۰ در کودکان یا بالاتر از ۱۳۰ در نوجوانان باشد، نیاز به بررسی دقیق‌تر توسط پزشک دارد، چون ممکن است نشانه‌ی چاقی، مصرف زیاد قند، یا زمینه‌ی ارثی چربی خون بالا باشد.
بهترین زمان برای آزمایش، حالت ناشتا (حداقل ۹ ساعت بدون غذا) است تا نتیجه دقیق به‌دست آید.
