کمیاب‌ترین گروه خونی جهان، Rh-null نام دارد که به آن “خون طلایی” (Golden Blood) نیز می‌گویند. این گروه خونی فاقد تمام ۶۱ آنتی‌ژن Rh است، در حالی که افراد معمولی حداقل برخی از این آنتی‌ژن‌ها را دارند. Rh-null چنان نادر است که تاکنون تنها حدود ۵۰ نفر در جهان با این گروه خونی شناسایی شده‌اند.
این گروه خونی اولین بار در دهه ۱۹۶۰ کشف شد و از آن زمان، افراد دارای Rh-null به عنوان اهداکنندگان جهانی خون شناخته می‌شوند، زیرا خون‌شان با همه گروه‌های خونی سازگار است. با این حال، خودشان تنها می‌توانند از افراد دیگری با Rh-null خون دریافت کنند، که این امر زندگی‌شان را پرریسک می‌کند.
گروه خونی Rh-null چیست؟
گروه خونی Rh-null، که به آن “خون طلایی” (Golden Blood) نیز گفته می‌شود، نادرترین گروه خونی جهان است. این گروه خونی با عدم وجود تمام آنتی‌ژن‌های سیستم Rh روی سطح گلبول‌های قرمز خون مشخص می‌شود. سیستم Rh شامل بیش از ۵۰ آنتی‌ژن مختلف است که در افراد معمولی حداقل برخی از آن‌ها وجود دارد، اما در افراد با Rh-null، هیچ‌کدام از این آنتی‌ژن‌ها حاضر نیستند.
این پدیده اولین بار در دهه ۱۹۶۰ کشف شد و تاکنون تنها حدود ۵۰ نفر در جهان با این گروه خونی شناسایی شده‌اند. خون Rh-null با تمام گروه‌های خونی دیگر سازگار است و می‌تواند به عنوان خون اهدایی جهانی عمل کند، اما افراد دارای این گروه خونی تنها می‌توانند از خون دیگری با Rh-null دریافت کنند، که این موضوع زندگی آن‌ها را با ریسک‌های سلامتی مانند کم‌خونی همولیتیک (تخریب زودرس گلبول‌های قرمز) همراه می‌کند.
چطور Rh-null به وجود می‌آید؟
گروه خونی Rh-null معمولاً به دلیل جهش‌های ژنتیکی به وجود می‌آید و ارثی است. این جهش‌ها به صورت اتوزومال مغلوب (یعنی نیاز به دو نسخه جهش‌یافته از والدین) منتقل می‌شوند. دو نوع اصلی Rh-null وجود دارد:
- نوع آمورف (Amorph RHnull): ناشی از جهش در ژن‌های RHD و RHCE که مسئول تولید آنتی‌ژن‌های Rh هستند.
- نوع تنظیم‌کننده (Regulator RHnull): شایع‌تر است و به دلیل جهش در ژن RHAG رخ می‌دهد. این ژن پروتئینی تولید می‌کند که برای قرارگیری آنتی‌ژن‌های Rh روی سطح سلول ضروری است. بدون این پروتئین، آنتی‌ژن‌ها بیان نمی‌شوند.
این جهش‌ها می‌توانند شامل حذف بازها، تغییرات نقطه‌ای یا سایر تغییرات ژنتیکی باشند که عملکرد ژن را مختل می‌کنند. در نتیجه، گلبول‌های قرمز فاقد RhAG و آنتی‌ژن‌های وابسته به آن می‌شوند، که منجر به phenotype Rh-null می‌گردد.
افراد با این گروه خونی اغلب از طریق آزمایش‌های پزشکی شناسایی می‌شوند و تحت نظارت قرار می‌گیرند تا در موارد نیاز به انتقال خون، خون مناسب ذخیره شود. اگر مشکوک به داشتن گروه خونی نادر هستید، حتماً با پزشک مشورت کنید.
سیستم گروه خونی چگونه کار می‌کند؟
گروه خونی بر اساس وجود یا عدم وجود آنتی‌ژن‌های خاص روی سطح گلبول‌های قرمز خون تعیین می‌شود. سیستم ABO شامل چهار گروه اصلی است:
- A: دارای آنتی‌ژن A
- B: دارای آنتی‌ژن B
- AB: دارای هر دو آنتی‌ژن A و B
- O: فاقد هر دو آنتی‌ژن
علاوه بر این، عامل Rh (که از میمون رزوس گرفته شده) تعیین می‌کند که خون مثبت (+) یا منفی (-) باشد. اگر آنتی‌ژن Rh وجود داشته باشد، خون مثبت است؛ در غیر این صورت، منفی. بنابراین، هشت گروه خونی اصلی وجود دارد: A+، A-، B+، B-، AB+، AB-، O+ و O-.
در میان این هشت گروه، AB- کمیاب‌ترین است و تنها حدود ۱ درصد جمعیت جهان آن را دارند. اما در بین گروه خونی‌های نرمال، معمول‌ترین آن O+ است که حدود ۳۷ درصد جمعیت جهان را تشکیل می‌دهد.
توزیع گروه‌های خونی در جهان
برای درک بهتر کمیابی، بیایید نگاهی به توزیع تقریبی گروه‌های خونی اصلی بیندازیم (بر اساس آمار جهانی):
- O+: حدود ۳۷٪
- O-: حدود ۱۴٪
- A+: حدود ۲۸٪
- A-: حدود ۸٪
- B+: حدود ۸٪
- B-: حدود ۳٪
- AB+: حدود ۲٪
- AB-: حدود ۱٪
این آمار ممکن است بسته به نژاد و منطقه جغرافیایی تغییر کند. برای مثال، در برخی کشورها مانند بریتانیا، AB- نادرترین گروه اصلی است.
مقایسه گروه خونی بمبئی و Rh-null
گروه خونی بمبئی (که به آن Bombay phenotype یا Oh هم گفته می‌شود) یکی از گروه‌های خونی نادر جهان است، اما نسبت به Rh-null که در مقالات قبلی به آن اشاره کردم، کمی فراوان‌تر است. این گروه خونی اولین بار در سال ۱۹۵۲ در بمبئی (مومبای فعلی) کشف شد و به همین دلیل به این نام معروف است. افراد با این گروه خونی فاقد آنتی‌ژن H هستند، که پایه‌ای برای آنتی‌ژن‌های A و B است. بنابراین، در آزمایش‌های استاندارد، خون‌شان شبیه به گروه O ظاهر می‌شود، اما در واقع متفاوت است و نمی‌توانند از گروه O معمولی خون دریافت کنند – فقط از افراد دیگری با گروه خونی بمبئی.
نادر بودن بمبئی در مقایسه با دیگران
- شیوع جهانی: گروه خونی بمبئی بسیار نادر است و تنها حدود ۰.۰۰۰۴ درصد جمعیت جهان (یعنی ۱ در ۱۰,۰۰۰ تا ۱ در ۱,۰۰۰,۰۰۰ نفر بسته به منطقه) آن را دارند. در هند، شیوع آن بالاتر است (حدود ۱ در ۱۰,۰۰۰ نفر)، اما در سایر نقاط جهان حتی کمتر دیده می‌شود. این در حالی است که Rh-null (خون طلایی) چنان نادر است که تنها حدود ۵۰ نفر در جهان شناسایی شده‌اند، پس بمبئی نسبت به آن “فراوان‌تر” محسوب می‌شود، اما همچنان بسیار کمیاب است.
اهمیت گروه خونی نادر
افراد با گروه خونی نادر مانند Rh-null اغلب تحت نظارت پزشکی قرار می‌گیرند و خون‌شان برای موارد اضطراری ذخیره می‌شود. این خون می‌تواند جان افراد با گروه‌های خونی پیچیده را نجات دهد، اما یافتن اهداکننده برای خودشان چالش‌برانگیز است. سازمان‌هایی مانند صلیب سرخ و بانک‌های خون جهانی تلاش می‌کنند تا این افراد را شناسایی و حمایت کنند.
در نهایت، شناخت گروه خونی خود و اهدای خون می‌تواند به نجات جان‌ها کمک کند. اگر گروه خونی نادری دارید، با مراکز اهدای خون مشورت کنید تا نقش خود را در این سیستم حیاتی ایفا کنید.
