CD مارکرها، که به آن‌ها آنتی‌ژن‌های CD نیز گفته میشود، مولکول‌های خاصی هستند که بر روی سطح سلول‌ها قرار دارند و به تمایز یک نوع سلول از دیگری کمک می‌کنند. در واقع، حروف “CD” مخفف “Cluster of Differentiation” هستند که این نامگذاری برای اولین بار در سال 1982 ایجاد شد.
در حالی که برخی افراد با اصطلاحات CD4 و CD8 که به تمایز سلول‌های ایمنی دفاعی معروف به سلول‌های T کمک می‌کنند آشنا هستند، بیش از 371 آنتی‌ژن CD شناخته شده وجود دارد که تقریباً هر سلول بدن را برچسب‌گذاری می‌کنند و به هر سلول مارکر منحصر به فرد خود را می‌دهند.
اطلاعاتی که CD مارکرها به ما می‌دهند
مارکرهای CD برای طبقه‌بندی گلبول های سفید خون که توسط بدن برای مبارزه با عفونت تولید می‌شوند، استفاده می‌شوند. این سلول‌ها اجزای اصلی سیستم ایمنی هستند که با همکاری یکدیگر، پاتوژن‌های مولد بیماری را شناسایی، هدف‌گذاری و خنثی می‌کنند. به عنوان مثال، سلول‌های CD4 T به عنوان “سلول‌های کمکی” شناخته می‌شوند زیرا وظیفه آن‌ها ارسال سیگنال به سلول‌های “قاتل” CD8 T برای حمله و خنثی کردن یک پاتوژن خاص است.
با درک این دینامیک‌ها، دانشمندان می‌توانند از مارکرهای CD نه تنها برای ارزیابی وضعیت عفونت (اندازه‌گیری افزایش یا کاهش تعداد سلول‌ها) بلکه برای اندازه‌گیری قدرت سیستم ایمنی نیز استفاده کنند.
شرایط خاصی مانند HIV و پیوند عضو با سرکوب سیستم ایمنی مرتبط هستند، به این معنی که بدن کمتر قادر به ایجاد دفاع ایمنی است که با عدم حضور سلول‌های CD4 T نشان داده میشود. قبل از معرفی نامگذاری CD، ارزیابی عملکرد ایمنی یک فرد بسیار دشوارتر و غیر اختصاصی‌تر بود.
CD مارکرها در تشخیص و درمان سرطان
علاوه بر پایش عفونت و وضعیت ایمنی، آنتی‌ژن‌های CD می‌توانند برای تشخیص رشد غیرطبیعی سلول‌ها که به عنوان نئوپلاسم شناخته می‌شوند، استفاده شوند. نئوپلاسم‌ها ممکن است خوش‌خیم (غیر سرطانی)، بدخیم (سرطانی) یا پیش‌سرطانی باشند، اما مانند هر سلول دیگری، مارکرهای CD دارند که دانشمندان می‌توانند برای شناسایی آن‌ها استفاده کنند.
مارکرهای CD نه تنها در تشخیص سرطان مهم هستند، بلکه می‌توانند به شناسایی انواع درمان‌های موفق‌تر کمک کنند و با پایش تغییرات در مارکرهای CD مربوطه، میزان اثربخشی درمان را ارزیابی کنند.
علاوه بر این، محققان امروزه قادر به ایجاد نوعی پروتئین دفاعی به نام آنتی‌بادی مونوکلونال (mAb) هستند که با یک آنتی‌ژن CD خاص تطبیق داده شده است. این آنتی‌بادی‌های کلون‌شده، مشابه آنتی‌بادی‌های تولیدشده توسط بدن، می‌توانند برای مبارزه با سرطان در قالب درمان هدفمند ایمنی استفاده شوند. وقتی به بدن تزریق می‌شوند، آنتی‌بادی‌های مونوکلونال می‌توانند به طرق مختلف عمل کنند:
- آن‌ها ممکن است به مارکر CD روی سلول‌های سرطانی متصل شده و آن‌ها را نابود کنند.
- ممکن است به مارکر CD روی سلول‌های سرطانی متصل شده و توانایی آن‌ها در تکثیر را مسدود کرده و رشد آن‌ها را متوقف یا کند کنند.
- ممکن است دفاع طبیعی بدن را که به آن سرطان خاص اختصاص دارد تقویت کنند.
- خارج از بدن، آنتی‌بادی‌های مونوکلونال به طور معمول در تشخیص برای شناسایی آنتی‌ژن‌های CD خاص در نمونه‌های خون، بافت یا مایعات بدن استفاده می‌شوند.
ایمنی‌درمانی هدفمند برای سرطان
آنتی‌بادی‌های مونوکلونال امروزه برای درمان بسیاری از بیماری‌ها، از جمله برخی اختلالات خودایمنی و انواع خاصی از سرطان استفاده می‌شوند. اثربخشی آن‌ها ممکن است متفاوت باشد، به طوری که برخی از سرطان‌ها بهتر از دیگران پاسخ می‌دهند.
نوع دیگری از ایمنی‌درمانی هدفمند، درمان CAR T-cell (گیرنده آنتی‌ژن کایمریک) است که یک درمان است که سلول‌های T خود بیمار را برای کمک به نابودی سلول‌های سرطانی تغییر می‌دهد. در درمان CAR T-cell، سلول‌های ایمنی برای تطابق با نوع مارکرهای CD که توسط سلول‌های سرطانی بیان می‌شوند تغییر یافته و سپس به بدن بازگردانده می‌شوند تا با سرطان مبارزه کنند.
پیشرفت‌های تکنولوژی ژنتیکی منجر به افزایش تعداد عوامل ایمنی‌درمانی تأیید شده شده است. برخلاف شیمی‌درمانی نسل‌های قدیمی که سلول‌های در حال تکثیر سریع، هم سرطانی و هم سالم را هدف قرار می‌دهد، این داروهای نسل جدید تنها سلول‌هایی با برچسب CD خاص را هدف قرار می‌دهند. در زیر برخی از داروهایی که در حال حاضر توسط سازمان غذا و داروی آمریکا (FDA) برای استفاده در ایمنی‌درمانی سرطان تأیید شده‌اند آمده است:
- Adcetris (برنتوکسیماب ودوتین): برای درمان لنفوم هوچکین و لنفوم سلول بزرگ آناپلاستیک استفاده میشود.
- Arzerra (اوفاتوموماب): برای درمان لوسمی لنفوسیتی کوچک (SLL) و لوسمی لنفوسیتی مزمن (CLL) استفاده میشود.
- Blincyto (بلیناتوموماب): برای درمان برخی انواع لوسمی لنفوسیتی حاد (ALL) استفاده میشود.
- Breyanzi (لیسوبکتاجن مارالوسل): برای درمان برخی انواع لنفوم سلول B بزرگ استفاده میشود.
- Campath (المتوزوماب): برای درمان CLL استفاده میشود.
- Carvykti (سیلتاکابتاگن اوتولووسل): برای درمان برخی انواع مولتیپل میلوما استفاده میشود.
- Gazyva (اوبینوتوزوماب): برای درمان SLL و CLL استفاده میشود.
- Herceptin (تراستوزوماب): برای درمان برخی سرطان‌های پستان و معده استفاده میشود.
- Kadcyla (ادو-تراستوزوماب امتانسین): برای درمان برخی انواع سرطان پستان استفاده میشود.
- Keytruda (پمبرولیزوماب): برای درمان برخی سرطان‌های سر و گردن استفاده میشود.
- Kymriah (تیساگنلکلوسل): برای درمان برخی انواع ALL، لنفوم سلول بزرگ دیفیوژ (DLBCL) و برخی انواع لنفوم فولیکولار (FL) استفاده میشود.
- Lunsumio (موسونتوزوماب): برای درمان برخی انواع FL استفاده میشود.
- Ontak (دنیلوکین دیفتیتوکس): برای درمان لنفوم پوستی استفاده میشود.
- Opdivo (نیولوماب): برای درمان سرطان متاستاتیک ریه و برخی سرطان‌های سر و گردن استفاده میشود.
- Rituxan (ریتوکسیماب): برای درمان برخی انواع لنفوم غیر هوچکین (NHL) استفاده میشود.
- Zevalin (ایبریتوموماب تیوسیتان): برای درمان برخی انواع NHL استفاده میشود.
- Yescarta (آکسی‌کابتاگن سیلووسل): برای درمان برخی انواع لنفوم سلول B بزرگ و لنفوم فولیکولار استفاده میشود.
مارکرهای CD با استفاده گسترده‌ای که در تشخیص و درمان سرطان‌ها دارند، به عنوان ابزارهای حیاتی در پزشکی مدرن محسوب می‌شوند و نقش بسیار مهمی در بهبود و نجات زندگی بیماران دارند.
یکی از خدمات تخصصی آزمایشگاه چکاپ ( check up lab ) خدمات تست های CD مارکرها است که در بخش تخصصی فلوسایتومتری در این آزمایشگاه ارائه میشود.
