ترومبوسیتوپنی (Thrombocytopenia) به وضعیتی اطلاق می‌شود که در آن تعداد پلاکت‌های خون کمتر از حد طبیعی است. پلاکت‌ها (یا ترومبوسیت‌ها) سلول‌های کوچکی در خون هستند که نقش اساسی در فرایند لخته شدن خون و جلوگیری از خونریزی دارند. کاهش تعداد پلاکت‌ها می‌تواند باعث بروز مشکلاتی مانند خونریزی‌های غیرعادی و مشکل در توقف خونریزی شود.
علل ترومبوسیتوپنی
ترومبوسیتوپنی می‌تواند به دلایل مختلفی رخ دهد، که به‌طور کلی به سه دسته تقسیم می‌شوند:
- کاهش تولید پلاکت‌ها: این مشکل ممکن است به دلیل بیماری‌ها یا شرایطی که بر مغز استخوان، جایی که پلاکت‌ها تولید می‌شوند، تأثیر می‌گذارند، رخ دهد. برخی از این شرایط عبارتند از:
- لوکمی (سرطان خون)
- آنمی آپلاستیک
- نقص‌های مغز استخوان
- عفونت‌های ویروسی مثل HIV یا هپاتیت C
- مصرف برخی داروها
- افزایش تخریب پلاکت‌ها: در برخی موارد، بدن پلاکت‌ها را زودتر از حد معمول از بین می‌برد. این وضعیت می‌تواند به دلایل زیر ایجاد شود:
- اختلالات ایمنی: مانند پورپورای ترومبوسیتوپنیک ایدیوپاتیک (ITP) که در آن سیستم ایمنی به اشتباه به پلاکت‌ها حمله کرده و آن‌ها را از بین می‌برد.
- عفونت‌ها: برخی از عفونت‌های ویروسی و باکتریایی می‌توانند باعث تخریب سریع پلاکت‌ها شوند.
- مصرف برخی داروها: مانند هپارین که ممکن است در برخی افراد منجر به کاهش شدید پلاکت‌ها شود.
- افزایش مصرف پلاکت‌ها: برخی شرایط می‌توانند منجر به مصرف بیش از حد پلاکت‌ها شوند، از جمله:
- DIC (انعقاد داخل عروقی منتشر): وضعیتی که در آن لخته‌های خونی به‌طور گسترده‌ای در عروق تشکیل می‌شوند و پلاکت‌ها را مصرف می‌کنند.
- اختلالات انعقادی یا خونریزی شدید
علائم ترومبوسیتوپنی
علائم ترومبوسیتوپنی بسته به شدت آن متفاوت است. برخی از شایع‌ترین علائم عبارتند از:
- خونریزی‌های مکرر و طولانی از بریدگی‌های کوچک
- خونریزی لثه‌ها یا بینی
- وجود خون در ادرار یا مدفوع
- ایجاد کبودی‌های بزرگ و بدون دلیل واضح
- وجود نقاط کوچک و قرمز رنگ (پورپورا) روی پوست
انواع ترومبوسیتوپنی
1. ترومبوسیتوپنی ایمنی (ITP)
پورپورای ترومبوسیتوپنیک ایدیوپاتیک (ITP) نوعی اختلال خودایمنی است که در آن سیستم ایمنی به اشتباه به پلاکت‌ها حمله کرده و باعث تخریب آن‌ها می‌شود. این وضعیت می‌تواند باعث بروز کبودی‌های غیرمعمول، خونریزی لثه‌ها و بینی، و در موارد شدید، خونریزی داخلی شود. ITP ممکن است به‌صورت حاد (کوتاه‌مدت) یا مزمن (طولانی‌مدت) باشد.
2. ترومبوسیتوپنی ناشی از دارو
برخی داروها می‌توانند به کاهش تعداد پلاکت‌ها منجر شوند. این داروها ممکن است با مکانیسم‌های مختلفی از جمله تخریب پلاکت‌ها توسط سیستم ایمنی یا مهار تولید آن‌ها در مغز استخوان عمل کنند. مثال‌هایی از این داروها شامل هپارین (که ممکن است منجر به ترومبوسیتوپنی ناشی از هپارین یا HIT شود)، داروهای شیمی‌درمانی، و برخی آنتی‌بیوتیک‌ها است.
3. ترومبوسیتوپنی بارداری
در برخی زنان باردار، ترومبوسیتوپنی خفیف به دلیل تغییرات فیزیولوژیک در دوران بارداری رخ می‌دهد. این نوع ترومبوسیتوپنی معمولاً خوش‌خیم است و پس از زایمان بهبود می‌یابد. در برخی موارد، بارداری می‌تواند شرایطی مانند پره‌اکلامپسی را ایجاد کند که ممکن است منجر به کاهش شدید پلاکت‌ها شود.
4. ترومبوسیتوپنی ناشی از عفونت
عفونت‌های ویروسی و باکتریایی می‌توانند به کاهش تعداد پلاکت‌ها منجر شوند. برخی ویروس‌ها مانند HIV، هپاتیت C، و ویروس‌های تنفسی می‌توانند باعث ترومبوسیتوپنی شوند. عفونت‌ها ممکن است با تأثیر مستقیم بر مغز استخوان، تحریک سیستم ایمنی به حمله به پلاکت‌ها، یا مصرف پلاکت‌ها در طی فرایندهای التهابی باعث کاهش تعداد پلاکت‌ها شوند.
5. ترومبوسیتوپنی ناشی از بیماری‌های مغز استخوان
برخی بیماری‌ها و شرایط که بر مغز استخوان تأثیر می‌گذارند، می‌توانند منجر به کاهش تولید پلاکت‌ها شوند. این شرایط شامل لوکمی (سرطان خون)، آنمی آپلاستیک (نارسایی مغز استخوان)، و میلودیسپلازی (اختلال در تولید سلول‌های خونی) است. در این موارد، مغز استخوان قادر به تولید کافی پلاکت‌ها نیست که منجر به ترومبوسیتوپنی می‌شود.
6. ترومبوسیتوپنی ناشی از مصرف زیاد پلاکت‌ها (مانند DIC)
انعقاد داخل عروقی منتشر (DIC) وضعیتی است که در آن لخته‌های خون به‌طور گسترده در عروق کوچک بدن تشکیل می‌شوند و پلاکت‌ها و عوامل انعقادی مصرف می‌شوند. این وضعیت می‌تواند به کاهش شدید تعداد پلاکت‌ها منجر شود و خونریزی‌های وسیع و مشکلات انعقادی ایجاد کند. DIC ممکن است در پاسخ به عفونت‌های شدید، تروما، سرطان، یا عوارض بارداری رخ دهد.
7. ترومبوسیتوپنی ناشی از سیروز کبدی
سیروز کبدی می‌تواند به کاهش تعداد پلاکت‌ها منجر شود. این اتفاق به‌ویژه به دلیل افزایش فشار در ورید پورتال (پورتال هایپرتنشن) و انباشتگی پلاکت‌ها در طحال (اسپلنومگالی) رخ می‌دهد. در نتیجه، پلاکت‌ها در خون محیطی کاهش می‌یابند و ممکن است مشکلات انعقادی ایجاد شود.
8. ترومبوسیتوپنی ناشی از همولیز و سندرم اورمیک (HUS)
سندرم همولیتیک اورمیک (HUS) یک اختلال نادر است که معمولاً پس از عفونت با باکتری E. coli تولیدکننده شیگا توکسین رخ می‌دهد. این بیماری باعث تخریب گلبول‌های قرمز و آسیب به عروق خونی کوچک می‌شود که منجر به کاهش شدید پلاکت‌ها، کم‌خونی همولیتیک، و نارسایی کلیه می‌شود. HUS عمدتاً در کودکان دیده می‌شود.
تشخیص و درمان
تشخیص ترومبوسیتوپنی از طریق آزمایش شمارش کامل خون (CBC) انجام می‌شود. در این آزمایش تعداد پلاکت‌ها اندازه‌گیری می‌شود و در صورت کاهش آن، نیاز به بررسی‌های بیشتر برای یافتن علت اصلی خواهد بود.
درمان ترومبوسیتوپنی بسته به علت اصلی بیماری متفاوت است. در موارد خفیف ممکن است نیاز به درمان خاصی نباشد و فقط نظارت منظم انجام شود. در موارد شدیدتر، درمان‌ها ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- تزریق پلاکت‌ها در صورت کاهش شدید تعداد پلاکت‌ها
- مصرف داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی در مواردی که اختلالات ایمنی عامل بیماری باشد
- درمان بیماری زمینه‌ای، مانند درمان عفونت‌ها یا سرطان‌ها
- قطع داروهای عامل ترومبوسیتوپنی
نتیجه‌گیری
ترومبوسیتوپنی یک اختلال مهم و گاهی خطرناک است که نیاز به تشخیص و مدیریت دقیق دارد. با پیگیری‌های منظم و درمان مناسب، می‌توان از عوارض جدی آن جلوگیری کرد و کیفیت زندگی بیماران را بهبود بخشید.
